انقلاب و رقابت در سواحل جنوبی دریای مازندران: جنبش اتحاد اسلام گیلان (جنگل) و اتحاد ملی طبرستان (1336 ق/ 1918)

در خلال جنگ جهانی اول (1332 - 1337 ق/ 1914 – 1918 م)، ولایت گیلان، در سواحل جنوبی دریای مازندران، پس از فروپاشی روسیة تزاری، شاهد برآمدن و استیلای جنبش مردمی و مسلحانة «اتحاد اسلام»، معروف به جنگل، شد که بر مبنای عقاید اسلامی (پان‌اسلامیزم) و نیز مواضع ملی‌گرایانه ‌خواهان استقلال کشور بود. جنگلی‌ها به‌رغم موفقیت در گیلان، در نفوذ به سایر مناطق جنوب دریای مازندران شکست خوردند. پژوهش حاضر موانع گسترش جنبش اتحاد اسلام در ولایت ساحلی مازندران (طبرستان سابق)، در همسایگی گیلان، را در سال 1336 ق/ 1918 م بررسی می‌کند. در آن زمان، این جنبش در اوج خلوص، محبوبیت، و موفقیت بود. یافته‌های این تحقیق نشان می‌دهد که در مازندران، با وجود استعداد برای تحرکات انقلابی، جنگلی‌ها با مخالفت تشکیلاتی تازه‌برآمده و غیر مردمی موسوم به اتحاد ملی طبرستان مواجه شدند که مدعی خودمختاری سیاسی برای توسعة مازندران بود. اتحاد ملی طبرستان، که در اصل پاسخ فرماندهان نظامی زمین‌دار به جنبش اتحاد اسلام بود، در عمر کوتاه خود موفق شد از نفوذ جنگلی‌ها نه‌تنها در مازندران، بلکه در ولایت استرآباد نیز ممانعت کند. این یافته‌ها همچنین نشان می‌دهد که عمل‌گرایی جنگلی‌ها موجب کناره‌گرفتن نیروهای مترقی و فعالان مازندرانی از ایشان شد.